રાયણ બીજ માંથી થતો રોપ ચીકુ ના વર્ધન માં મુળ કામ તરીકે વપરાય છે. રાયણ નો ઠળીયો ઘસીને વિંછીં નાં ડંખ ઉપર ચોપડવાથી ઝેર ઉતરી જાય છે દાઢ દુ:ખતી હોય તો રાયણ નું દૂધ ભરવાથી મટી જાય છે. મુખ ઉપર જે કાળા ડાઘ પડે છે તે રાયણ ના પાન ને દૂધ માં વાટી ચોપડવાથી મટે છે. ખાધ તેલ તરીકે પણ ઉપયોગ થાય છે.
Rayan (રાયણ)
10-15 mt tall trees; bark grayish-black or blackish–brown, rough, deeply longitudinally furrowed. Leaves 2.5-11 x 1-6 cm, coriaceous, elliptic-oblong or obovate-oblong. Flowers creamy-white, axillary, in fascicles of 2-6. Berries 1-1.7 cm long, ovoid or ellipsoid 1(2)- seeded, smooth, with plenty of latex. Seeds 1-1.2 cm long, ovoid, smooth, shining black.
Wild or self sown near villages, throughout in plains (RAYANA)
FLS: Sep-Oct.
FRS: Nov-Apr.
ભગવાન સ્વમીનારાયણ કાઠી દરબારો તથા શ્રી જીણાભાઇ દરબાર સાથે માણકી ઘોડી પર બેસીને ગિરનાર તરફ જતા હતા ત્યારે રસ્તામાં આવેલ રાયણ ના ઝાડની ડાળી પકડીને ઉભા રહી જતા અન્ય લોકોએ જણાવ્યુ કે મહારાજ “અહી રોકાવા જેવું નથી જેરૂમલ નામનો લુટારો અહી માણસોને લુટી અને મારી નાખે છે” આવુ સાંભળતાં મહારાજ માણકી પરથી નીચે ઉતરી રાયણના ઝાડની બાજુમાં રહેલી ગુફામાં ગયા જયાં આ લુટારો રહેતો હતો તેણે મહારાજ નું દિવ્ય સ્વરૂપ જોઇ તેનો ઉપદેશ સાંભળતા તે નિર્મળ બની ગયો મહારાજે તેને સમાધિસ્થ બનાવી યમપુરી બતાવી જમદંડ વિષે બતાવ્યું પછી તેને જગાડ્યો, લુટારા ને તેની ભુલ સમજાણી અને જીવન ભર મહારાજનો આશ્રીત બન્યો, આ ભયંકર લુટારાને નવાબ સરકર પણ પકડી શકી ન હતી પરંતુ મહારાજે તેને માણસ બનાવ્યો અને ઉધ્ધાર કર્યો. આ પ્રસંગ નો ઉલ્લેખ હરિચરિત્રામ્રુત સાગર તાથા દલપતરામ ના હરિલીલામ્રુત વિગેરે માં ઉલ્લેખ છે.
